Potrącenie wierzytelności w sprawach frankowych.
Czy skutki potrącenia wzajemnych wierzytelności mogą być różne w zależności od tego kto złoży oświadczenie o potrąceniu?
Ten problem unaocznił się w szczególności na gruncie rozliczania „spraw frankowych” przy zastosowaniu teorii dwóch kondykcji. W praktyce w wielu sytuacjach mamy bowiem do czynienia z następującą sytuacją:
– konsument wzywa bank do zapłaty należności w związku z zamiarem stwierdzenia nieważności umowy o kredyt – jego wierzytelność staje się wymagalna;
– bank najczęściej dopiero po wielu miesiącach, a czasem latach, wzywa konsumenta do zwrotu wypłaconej kwoty kredytu lub wnosi powództwo wzajemne – jego wierzytelność staje się wymagalna później.
Z przepisu art. 499 Kodeksu cywilnego wynika, iż oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Zgodnie natomiast z art. 498 §1 Kodeksu cywilnego, jednym z warunków potrącenia jest wzajemna wymagalność roszczeń. Z literalnego brzmienia przepisów wynika zatem, iż w w/w przypadku skutek potrącenia winien nastąpić z dniem wymagalności roszczenia banku (gdy obie wierzytelności były już wymagalne).
Jednakże powszechnienie przyjęła się w orzecznictwie interpretacja „contra legem”, iż potrącenia można dokonać w momencie gdy wymagalna jest jedynie wierzytelność aktywna (potrącającego). Konsekwencją przyjęcia tej interpretacji byłoby przyjęcie różnych skutków potrącenia, w zależności od tego kto składa oświadczenie o potrąceniu:
– jeśli oświadczenie złoży konsument, to mógł je złożyć w pierwszym dniu wymagalności swojego roszczenia, a więc skutek będzie z datą wcześniejszą;
– jeśli oświadczenie złoży bank, to mógł je złożyć w pierwszym dniu wymagalności swojego roszczenia, a więc skutek będzie z datą późniejszą.
Podstawowym skutkiem mocy wstecznej potrącenia jest utrata odsetek za opóźnienie od daty kiedy wzajemne wierzytelności zostały umorzone. W naszym przypadku zatem, przy wyżej wskazanej interpretacji, jeśli to konsument złoży oświadczenie o potrąceniu, to utraci on odsetki za opóźnienie za okres między datą wymagalności jego roszczenia, a datą wymagalności roszczenia banku. Jeśli natomiast oświadczenie złoży bank, to konsument tych odsetek nie utraci.
W mojej ocenie wypacza to całkowicie sens instytucji potrącenia wynikający z przepisów Kodeksu cywilnego. Nadto, bez wątpienia budzi wątpliwości w zakresie równowagi stron na gruncie Dyrektywy 93/13/EWG.
Problem przynajmniej częściowo został dostrzeżony w Sądzie Najwyższym o czym może świadczyć uzasadnienie Postanowienia Sądu Najwyższego z 13.06.2025 r. I CSK 768/25, zgodnie z którym konsument może potrącić w pierwszej kolejności odsetki za opóźnienie, a następcze potrącenie należności głównej nie spowoduje utraty tych odsetek (odmiennie np. Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrok z 16.12.2024 r. I ACa 1490/23).
Jak się wydaje problem ten z uwagi na rozbieżności orzecznicze winien zostać rozstrzygnięty na poziomie Uchwały Sądu Najwyższego, a być może orzeczenia TSUE.